Workshop: Grenzen aangeven en grenzen stellen: de balans tussen geven en nemen

Grenzen respecteren, wees liever voor jezelf, dan zijn anderen dat ook voor jou

Gelukkig is er voor deze onbalans een remedie waarmee we in dit artikel aan de slag gaan. Na het lezen van deze pagina en het uitvoeren van de oefeningen die je tijdens de workshop of ons traject doet, creëer je deze meerwaarde voor jezelf:

• Leer grenzen aangeven, grenzen bewaken en grenzen (her)kennen.
• Je kunt jouw bewijs- en prestatiedrang verminderen en zonder schuld, schaamte of negatieve gevoelens vaker doen wat voor jou goed voelt.
• Het geeft je de kennis en kunde om een evenwichtige relatie aan te gaan met jezelf en met anderen.
• Je leert de basis voor persoonlijk leiderschap waarin je leert je eigenwaarde behouden, je persoonlijke grens aan te voelen en te voorkomen hoe je jouw grenzen overschrijdt.
• Vanuit leiderschap en zelfinzicht ga je ook andermans grenzen inzien, hoe grenzen overschreden worden en hoe je relaties verbetert. Je kunt meer verantwoordelijkheid nemen om je eigen perspectief te delen en behoeften te vervullen.
• Op een assertieve manier (meer voor jezelf en je eigen belangen opkomend) communiceren, met respect voor de ander.

Het lijkt een hele waslijst, maar alles staat met elkaar in verbinding. Als je de basis kent gaat de rest vanzelf, dit maakt de ‘grenzen aangeven oefening’ zo effectief en verandert het gedrag daadwerkelijk.

Ben jij je al bewust van je persoonlijke grenzen?

Je eigen grenzen leren kennen, grenzen aangeven en grenzen stellen is een vaardigheid die wat zelfreflectie vergt. De meeste mensen die wij trainen zijn zich niet of nauwelijks bewust van hun gedrag in persoonlijke grenzen overschrijden. We noemen dit ‘de blinde vlek’. Anderen hebben wel een idee van wat hun blinde vlek is, maar hebben moeite om verandering te brengen en vallen terug in oude gewoontes en patronen waardoor echte verandering uitblijft.

Leer grenzen aangeven op een respectvolle manier

In onze praktijk (EMTC) pakken we de genoemde problemen aan door gerichte oefeningen uit te voeren die we in een traject van 4 trainingen uit hebben gestippeld. Naast een traject is er ook een workshop grenzen stellen die aansluit op deze pagina.

De theorie van grenzen aangeven is niet voldoende, de praktische oefeningen zijn doorslaggevend en noodzakelijk.

Door deze oefeningen toe te passen leren cliënten (of deelnemers van deze workshop) meer over hun eigen gedrag, prestatiedrang hoe ze door middel van grenzen stellen en grenzen aangeven, beter om te gaan met hun eigen gevoelens en behoeftes. Ze komen erachter waarom ze over hun grenzen heen gaan en zodra ze dit inzien, kunnen ze het niet meer ont-zien. Dit levert in de oefeningen vaak hilarische momenten op, wat soms zelfs emotie opwekt omdat we vaak zo’n grote blinde vlek hebben, dat we er zelf versteld van staan! ‘Heb ik dit zojuist echt gedaan, wauw!’

We veranderen nee, naar ja dat zou kunnen, maar…

Voor de meeste mensen wordt het woord nee ervaren als een afwijzing. Het geeft een negatieve lading. Het geeft de motivatie om onbewust over de grenzen van een ander te gaan. We zijn zo ‘geprogrammeerd’ dat we gewoonweg niet snel opgeven, net even wat extra stappen zetten wanneer we onze grens al hebben bereikt.

Stel je voor dat je gaat trainen met een personal trainer en hij vraagt je om nog 10 herhalingen te doen van een oefening. Als jij dan afwijst door nee te zeggen en te willen stoppen, zal hij extra hard pushen om jou de laatste 10 herhalingen toch te laten doen. Je grenzen verleggen bij sport is eigenlijk gunstig omdat het je een sterker lichaam geeft. Echter, dit principe passen de meesten van ons ook toe in het dagelijks leven en dan levert het helaas géén extra gezondheid op. Wel zien we dat deze mentaliteit een hoger verzuim percentage oplevert.

De uitkomst van de oefeningen

De uitkomst van onze training en oefeningen is dat cliënten gezondere beslissingen kunnen nemen, energie overhouden aan het einde van de dag en een gelukkiger leven kunnen leiden.

Kortom, meer zelfkennis en beter in verbinding staan met je eigen gevoel, heeft als voordeel dat je gezondere situaties (zoals een relatie) creëert voor jezelf en dat je een betere leider wordt over jezelf.

In deze workshop maak je in 2 uur tijd kennis met de fysieke oefening ‘respectvol grenzen stellen’.

Juist door het fysiek te maken van wat je in theorie leert, wordt de oefening al in het moment van de workshop effectief!

We brengen ziekteverzuim omlaag door mensen en organisaties te leren over het belang van duidelijke grenzen.

Uit studies, observatie van de huidige werkcultuur en bij onze cliënten in de praktijk hebben we ervaren dat het aangeven van duidelijke grenzen een vaardigheid is waar in onze jeugd (te) weinig aandacht voor was. We zien bij de meeste mensen die (vanuit ziekte/uitputting) bij ons komen, dat de achterliggende oorzaak voornamelijk vanuit opvoeding en maatschappelijke verwachtingen komen. Cliënten vertellen dat het zo hoort, dat ze niet beter weten of dat ze vinden dat het van hun wordt verwacht om maar door te gaan wanneer ze eigenlijk iets anders voelen.

Veelvoorkomende situaties uit de praktijk

Hieronder volgen veel voorkomende situaties die we in onze praktijk tegenkomen. We behandelen verschillende casussen zodat je een compleet beeld krijgt van wat er speelt in onze maatschappij en vooral in de werkcultuur.

Pleasen, te vriend houden en conflicten vermijden (assertiviteit onder niveau)

Ooit van de term pleasen gehoord? Vooral de wat meer gevoeligere types die vaak meer in zichzelf gekeerd zijn uiten zichzelf niet zo en slikken hun woorden in. Terwijl de extraverte persoonlijkheid sneller vertelt wat hem of haar dwars zit. De kans ontstaat in een relatie (welke vorm van relatie dan ook) dat er een onbalans ontstaat. Een ongezonde balans tussen dominantie en onderdanigheid, wat vooral voor de (toekomstige pleaser) onprettig voelt.

Dit zie je ook op de werkvloer. Bijv. een tactloze extraverte leidinggevende of dominante collega’s. Zij die wel assertief zijn overrulen de minder uitgesproken en assertieve personen veel sneller, waardoor die zich niet gehoord kunnen voelen en verder hun schulpje inkruipen, door zichzelf nog minder te uiten.

Of ze uiten zich op ongezonde en indirecte manier door bijv. roddelen over de ander (passieve agressie). In het bijzijn van de ander resulteert dit in conflict vermijdend gedrag, geen nee kunnen zeggen of er alles aan doen om maar gewaardeerd of erkend te worden, dit noemen we pleasen.

De ander waar zij de respect en goedkeuring van willen staat boven henzelf. Ze lopen op hun tenen en staan continu op scherp in het bijzijn van de dominante ander.

Casus: Vingers wijzen en jezelf slachtoffer voelen van je situatie

In het werkveld zie je het veel naar voren komen: de planning is niet dicht te krijgen vanwege een personeelstekort en verzuim op de afdeling. Je wordt wéér gebeld… Of je alsjeblieft wil komen werken want je bent de laatste die de planner belt… Jij zegt maar weer ja, want je voelt je verantwoordelijk. Je kunt je collega’s, klanten of cliënten toch niet laten zitten? Maar wat is het gevolg van ‘ja’ zeggen?

Ten eerste dat je zelf al je grenzen overgaat in sommige opzichten, omdat je het niet doet omdat je het zelf wil, maar omdat je je verplicht voelt. Vervolgens zul je ook merken dat een ander je grenzen niet meer respecteert, want ze weten jou steeds vaker te vinden als er een extra dienst moet worden gedraaid. En je hoort het jezelf misschien wel zeggen: “Ik doe het wel…” “Het is nou eenmaal zo!”, “Mijn collega’s hebben het ook al druk!”, “Wie gaat het anders doen?”, wat allemaal vormen zijn van slachtofferschap. Het is goed bedoelt, maar helpt het je ook verder? Of ben jij uitgeblust en ongelukkig terwijl je collega’s te vaak hun grens aangeven en nooit ‘ja’ zeggen op die extra dienst. Waarom doen ze dat niet? Omdat jij altijd ‘ja’ zegt!

Vaak maken we ook het probleem wat gevormd wordt als we ‘nee’ zeggen heel groots. We denken dat alles van onze ‘ja’ afhangt en dat er anders geen enkele oplossing is voor het probleem. Maar is dat echt zo? Of wordt het ook wel opgelost als jij deze keer wel ‘nee’ zegt?

Sterker nog, verklein je het probleem niet juist door nu ‘nee’ te zeggen, zodat je op een moment dat je wel energie en tijd hebt veel meer kunt geven? Ach, we weten het ook allemaal wel… Maar ja… nu nog doen!

Casus: Ongezonde relatie, de grens nabij (het gevaar als je geen grenzen aangeeft)

Man en vrouw komen bij ons met de vraag of we ook relatietherapie aanbieden. Dat kunnen we wel en zij formuleren hun probleem. Hij is ondernemer, zij werkt voor een baas. Als ondernemer heeft hij veel verantwoordelijkheden. Een eigen bedrijf vraagt veel in tijd en energie. Maar zijn vrouw is boos, want hij heeft geen tijd voor het gezin. Is niet echt aanwezig als hij vrij is omdat hij continue over zijn grenzen gaat en blijft piekeren of alles wel af is en klaar is.

Zijn gedachten overrulen zijn gevoel. En als je zelf ondernemer bent, weet je dat het werk nooit klaar is. Zijn vrouw ziet waar zijn grenzen liggen, maar voor hem lijkt het een blinde vlek. Als we aan de slag gaan zien we ook waar zijn please gedrag vandaan komt. Hij wil niemand kwetsen. Als klein kind zag hij al hoe zijn vader veel moeite had met grenzen stellen. Ten koste van zijn gezin, vrienden en vrijheid. Hij wilde niemand teleurstellen en stelde daarmee misschien wel iedereen teleur, vooral zichzelf. Tot ernstige fysieke klachten aan toe werd hij geteisterd door zijn tekort aan grenzen stellen. Nu deed hij als volwassen man hetzelfde als zijn vader.

In onze trainingen is de man bewuster geworden van zijn eigen gedrag met als doel gezondere relaties te krijgen, zonder dat hij (te vaak) in een pleasende rol terecht komt en over zijn eigen grenzen gaat. Vaak hechtte hij te veel aan de mening van anderen of had hij een intern stemmetje (interne criticus) die ‘egoïstisch gedrag’ afkeurde. Hoewel een gezonde mate van egoïsme juist je eigen gezondheid beschermt. Deze man leerde inzien dat grenzen bakenen o zo belangrijk is. De nieuwe inzichten hebben ervoor gezorgd dat hij meer eigen waarde kreeg en daardoor meer zijn eigen grenzen respecteert.

Waarom velen van ons de vaardigheid van grenzen stellen niet goed (genoeg) beheersen?

We leren met vallen en opstaan, letterlijk. Als kind leer je lopen door vallen en opstaan. Een natuurlijk proces waarbij onze ouders trots zijn als we de eerste stapjes zetten. Al gauw lopen we door het hele huis en gaat er een nieuwe wereld voor ons open. De grens is verlegd! Onze ouders komen er snel achter dat het leuke er vanaf is. Er komen nieuwe grenzen: regels en milde consequenties. We leren het woordje NEE, dat mag niet. En vaak zijn we het daar niet mee eens. Dat laten we dan ook blijken met veel geluid. We komen voor onszelf op en delen onze emoties op een natuurlijke primitieve manier.

Je gevoelens uiten, presteren leren communiceren: je eerste school jaren (en overtuigingen)

Het primitieve wordt al gauw verminderd zodra we naar school gaan. We spreken ons minder uit en worden beschaafder. We leren al gauw dat prestaties worden gemeten aan de hand van cijfers. Ook worden nieuwe overtuigingen aangeleerd zoals religie, sociale hiërarchie, normen en waarden, cultuur etc. Een laag cijfer heeft in sommige gezinnen zelfs straf als consequentie, terwijl hoge cijfers (een 9 of 10) als norm worden gehanteerd. Wat doet dit met het kind denk je? Je wordt gevormd!

Waar grenzen liggen, leer je niet goed in de huidige maatschappij

In de huidige maatschappij heerst hoge prestatiedruk, een hoog verwachtingsbeeld en wordt veel doorzettingsvermogen geëist. Dit ontstaat al om op jonge leeftijd door naar school te gaan, wat overigens een verplichting is in Nederland. Er wordt niet gekeken of iemand er emotioneel gezien klaar voor is, je bent gewoon verplicht om vanaf 5 jaar naar school te gaan.

In die jonge jaren ontstaan er al veel overtuigingen die je vanuit school meekrijgt. We leren mee te gaan in een groep, ons aan te passen en worden op jonge leeftijd geconfronteerd met onderlinge verschillen (pesten). We worden getest en beoordeeld volgens een algemene maatstaf, het cijfersysteem, en algemene schoolvakken zoals taal, rekenen of schrijven.

De eigenwaarde van kinderen zit daarom vaak gekoppeld aan een prestatie zoals een schoolcijfer

Om aan deze verplichtingen en verwachtingen te voldoen (met de nadruk op voldoende!) worden we vaak te veel belast en overschrijden we onze eigen grenzen, omdat we ons meten aan andere kinderen. Vaak zien we dat dit de eerste 20 jaar van ons leven nog wel lukt, daarna zien we steeds vaker (en soms al eerder) dat hierdoor allerlei fysieke en mentale klachten ontstaan. Voornamelijk doordat men aangeleerd is om continu over de persoonlijke of fysieke grenzen heen te gaan. Dit leidt tot overbelasting van het hele systeem, langdurige stress, zelfs burn-out, een laag zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen, prestatiedruk, faalangst, perfectionisme en ga zo maar door!

Kinderen zijn meedogenloos en pesten als copingmechanisme

Vanaf de basisschool worden we samengevoegd in groepen met heel veel verschillende kinderen van verschillende afkomsten met verschillende culturen en sociale statussen. We zien al snel dat iedereen anders is, anders ‘presteert’, zich anders gedraagt en ook verschillend communiceert. Ben je een persoon die boven of onder gemiddeld is dan val je al snel op.

Vb. Als je niet goed presteert tijdens gym, wordt je als laatste met tegenzin gekozen, ben je een sporter, dan wordt je als eerste gekozen. Draag je een bril, wordt je al gauw afgekeurd en gepest of als nerd bestempeld. Als je wat dikker bent dan de rest, ben je een dikzak.

Waarom kinderen zo met elkaar omgaan heeft ook weer te maken met

• te weinig zelfrespect
• een lage eigenwaarde
• geen respect voor grenzen (van anderen)
• en niet te hebben geleerd om op een gezonde manier om te gaan met regels, grenzen en consequenties

Afhankelijk van het gezin waarin je geboren wordt leer je op gezonde of ongezonde manier grenzen stellen.

We passen ons aan, aan de opvoeding van onze ouders. Terwijl je als kind heel dicht bij je eigen gevoel staat en weet waar je behoeften liggen. Maar de consequentie is dat je gestraft wordt voor het over de grenzen heen gaan (van onze ouders).

Wat velen van ons niet hebben geleerd is om op een gezonde wijze met grenzen om te gaan. Een strenge opvoeding zorgt voor angst, (faalangst) prestatiedruk, bewijsdrang, en je nooit goed genoeg voelen. Je wilt de goedkeuring van de ander (vaak een meerdere zoals een manager of werkgever).

Een hele lakse opvoeding met geen of weinig grenzen zorgt voor impulsieve beslissingen, buitensporig gedrag, (aso gedrag), geen respect voor andermans grenzen, tactloze mensen, onstuimige relaties (grenzenloos).

Grenzen beschermen: 5 praktische tips die je direct kunt toepassen

Je grenzen leren kennen begint bij jezelf observeren. Gedachtes als: ‘gewoon even doorgaan, we zitten allemaal in hetzelfde schuitje, of niemand anders doet het, dan doe ik het maar gewoon’.

Je grenzen beschermen is een belangrijke stap in het voorkomen van stress, burn-out en een ongezonde relatie.

Tip 1: Ga bewust uit je comfort zone, praat over je gevoel, je mag gehoord worden

Challenge jezelf zo nu en dan, sinds dit thema voor jou bewust is geworden. Het is goed om uit jezelf te trainen om uit je schulpje te komen en het patroon te doorbreken. In het begin is dit eng, maar al gauw na wat oefenen wordt het makkelijker. Wat vind jij eng om te doen als het gaat om nee zeggen of iemand afwijzen?

“Vroeger had ik moeite met mezelf uitspreken. Bijv. als we uit eten zouden gaan en we liepen een restaurant binnen. Als de sfeer mij niet beviel en het was te druk, dan durfde ik dat niet te zeggen en volgde ik gewoon mijn partner. Ik zat dan de hele avond met een stukje teleurstelling in mezelf, en toch met wat tegenzin en ongemak in die omgeving. Het was dan alsnog wel gezellig, maar toch cijferde ik mijzelf weg. Achteraf kon dit leiden tot frustratie of zelfs boosheid, want ik had mijn eigen behoefte opgeofferd voor die van mijn partner, terwijl mijn partner niet eens wist dat ik ergens mee zat! Ik voelde mij soms slachtoffer van mijn eigen ‘pleasende’ gedrag. Door erover te praten, lukte het beter om mijn grenzen te stellen en leerde ik aanvoelen wanneer het me teveel werd.”

Tip 2: zeg minder sorry. (één, twee, nou nee)

Sorry zeggen is een vorm van pleasen. Je grenzen aangeven betekent niet dat je iets verkeerd hebt gedaan. Dus het heeft ook geen toegevoegde waarde om daar sorry voor te zeggen. Je grenzen aangeven is juist sterk en dapper. Je grenzen aangeven helpt je om ook om duidelijk te zijn. En dat is wat eigenlijk ieder mens ook graag ontvangt: Duidelijkheid. Weten waar je aan toe bent. Dat doet vaak veel meer dan onduidelijkheid, onzekerheid en pleasegedrag.

Tip 3: ik zou je wel willen helpen, maar het lukt nu niet

Soms willen we wel helpen, maar zijn we nog bezig met een andere taak. Als je die nu onderbreekt, dan is die taak niet af en de volgende ook niet. Met als gevolg: druk stijgt, geen tijd voor allebei en alles is maar half gedaan. Als je leert prioriteiten te stellen en één ding tegelijk te doen, wordt het steeds makkelijker om bij jezelf te blijven. Het geeft je een gevoel van rust, terwijl je ongemerkt steeds meer gedaan krijgt. Het maakt je zelfverzekerder en je communicatie verbetert.

Tip 4: grenzen stellen in relaties (werk, vriendschap, gezin, partner)

Om gezonde relaties te hebben in welke vorm en met wie dan ook in het leven, is het essentieel om te weten hoe je je grenzen kunt aangeven in verschillende situaties. Voordat je grenzen kunt aangeven heb je zelfkennis en wat vaardigheden nodig. Belangrijk is te weten wat je zelf nodig hebt, voordat je een ander iets kunt geven. Ben je moe, neem dan rust, in plaats van toch doorzetten en toezeggen.

Er zijn natuurlijk uitzonderingen en noodgevallen waarbij je niet eerst aan jezelf kunt denken. Maar bij de minder belangrijke situaties, probeer dan eens het volgende uit. Eerst voelen (emoties voelen), daarna na te denken en iets later pas in actie komen.

In de praktijk: Overvalt iemand je, bijvoorbeeld je partner, je baas of je kind, met een verzoek, probeer dan eerst eens adem te halen, in te voelen en dan pas na te denken voordat je iets toezegt!

Tip 5: handel met meer liefde voor jezelf

In onze praktijk spreken we dagelijks met cliënten die te ver zijn gegaan en hun eigen persoonlijke grenzen hebben overschreden door zichzelf boven hun kunnen te verheffen. In een poging hun doelen te bereiken of te voldoen aan verwachtingen die ze zichzelf hebben opgelegd, kunnen ze zich te veel inspannen door meer op zich nemen dan ze aankunnen. Dit kan gemakkelijk leiden tot een gevoel van overweldiging en niet in staat zijn om te gaan met alles wat van hen gevraagd wordt.

“Als je letterlijk meer tilt dan je aankunt (zonder pauze) dan krijg je blessures!’

Toch kan het voor veel mensen uiterst moeilijk zijn om gezonde grenzen te leren stellen, omdat ze zich niet bewust zijn van of niet begrijpen wat het betekent om sterke grenzen te hebben. Vaak worden deze gedragingen aangeleerd door vroege interacties met familieleden of leeftijdgenoten en raken ze na verloop van tijd ingebakken in onze manier van denken. Het is essentieel dat degenen die worstelen met het stellen van gezonde grenzen weten dat het mogelijk is en dat er manieren zijn om dat te doen.